Cultura Xeral

O Camiño de Santiago

O Camiño de Santiago é unha ruta que percorren os peregrinos procedentes de España e de todo o Mundo para chegar á cidade de Santiago de Compostela. Alí venéranse as reliquias do apóstolo Santiago o Maior. Durante toda a Idade Media foi moi concorrido, despois foi lixeiramente esquecido e na época actual volveu a tomar un gran auxe

Por Mariana Cogorno

Galicia é moi coñecida e destacada por moitas cousas, entre elas pódese mencionar
O Camiño de Santiago, que a pesar que na actualidade ten características máis ben turísticas, desde os seus comezos tiñan outras connotacións que moitas veces quedan no esquecemento. No seu longo percorrido pódense observar estruturas arquitectónicas, paisaxes e outras cousas que quedan relegadas no que a Cultura, arte, relixión, historia, museos, paraxes naturais, ecosistemas, entre outras tantas cousas refire.
Pódese dicir que historicamente ten inicio a finais do século VIII, ao nordeste da Península Ibérica, xa que se dicía que por esas zonas estaban enterrados os restos de Santiago o Maior, quen tiña un labor apostólica en Xerusalén. A súa misión evanxelizadora comezaría no sur de Hispania para posteriormente desprazarse ao norte por terras portuguesas (Coimbra, Braga, etc.) chegando ata Iria Flavia, xa en Galicia. Posteriormente dirixiríase cara ao leste da península (Lugo, Astorga, Zaragoza e Valencia) para partir, de novo, cara a Palestina, desde a costa mediterránea española. Á súa chegada a Palestina e tras incumprir a prohibición de predicar o Cristianismo, foi decapitado en tempos de Herodes Agripa.
O seu cadáver foi roubado polos discípulos Atanasio e Teodoro e levado en barco de novo a terras españolas, en concreto a Iria Flavia (preto da actual Padrón). O seu corpo foi trasladado ata os bosques de Libredón, (máis tarde Compostela), lugar no que foi enterrado, xa que non se podía continuar o camiño porque era cortado polas Rías de Arouza.
Oito séculos logo da súa morte, un pastor coñecido con Pelayo viu unhas luces estrañas (como estrelas que indicaban o lugar) nas cimas monte Libradon. Isto chegou aos oídos do Bispo Teodorimio (bispo do lugar), quen manda a limpar o monte e realizar determinados traballos no sitio exacto que a luz indicaba. Ao limpar o lugar atopan un Altar de mármore cos restos do Apóstolo Santiago.
O rei de Astur, Afonso II O Casto, viaxou cara ao lugar, converténdose así, no primeiro peregrino e, manda a construír sobre o sepulcro unha pequena Igrexa, onde é creado así o santuario Compostelán. Isto xerou para o rei unha serie de beneficios como a aglutinación dos seus territorios como un só reino, baixo a especial protección do Apóstolo, e a cristianización da antiga "Vía do Finisterre", (ruta seguida tradicionalmente por moitos pobos de relixión céltica, ata o pretendido fin do mundo)
Estas peregrinacións cara ao noroeste de España probáronse con estudos arqueolóxicos, e os celtas desde o primeiro milenio anterior a nosa era, percorrían toda Europa para celebrar os seus matrimonios e outros ritos relixiosos nestes sitios. Así, este camiño pre-cristián convértese en ?O CAMIÑO DE SANTIAGO? O Ruta Xacobea.
No ano 1122, o papa Calixto II instituyó e proclamou que en diante tivesen a consideración e privilexios de Ano Santo Xacobeo todos os anos nos que a festa litúrxica de Santiago, o 25 de xullo, coincidise co día domingo. Os próximos anos xacobeos terán lugar en 2010 e 2021.

Inicio da Peregrinación

Aos poucos a noticia expándese por toda a Europa cristiá e os peregrinos comezan a chegar á pequena igrexa (moitos procedían de rexións de Europa pioneiras na achega de novidades musicais). Partindo algúns do norte, e outros de zonas máis céntricas de Francia, pasaran por lugares de culto, como Chartres e Tours. Alí puideron escoitar as melodías que todo o Occidente cristián consideraba o verdadeiro legado do papa Gregorio. Unha vez penetrados no territorio hispánico, reuníanse peregrinos de distintas procedencias ao redor dun mesmo camiño e facían altos nalgún mosteiro rioxano ou castelán, nos que se miraba con certo receo a quen se dirixían a Compostela.
No Século XI, o número de peregrinos empeza a aumentar de forma extraordinaria. Para entón a poboación de Europa comeza a xerar contactos e intercambios, que no campo relixioso, que converte á peregrinación na forma máis explícita da devoción. Os monarcas de Navarra, Aragón, Castela e León facilitan a viaxe a Santiago mediante a construción de pontes, reparación de camiños e edificación de hospitais.
Despois do século XIV producíronse moitas convulsións sociais en Europa que desvían aos peregrinos potenciais cara a outros destinos. Por outra banda, a Reconquista despraza toda a atención económica e gobernamental dos reinos españois cara ao sur. O Camiño de Santiago perde o esplendor dos séculos anteriores. O Cisma de Occidente en 1378 agrava e divide á Cristiandad. O século XV tampouco axudou á súa revitalización, infestado de acontecementos desagradables no vello continente: guerras, fame, peste, malas colleitas, secas...
Aínda así, moitos crentes seguían acudindo ata a tumba do apóstolo para cumprimentar a súa penitencia pero, ano tras ano, o Camiño foi caendo no esquecemento.

Resultado:

Características do camiño
O camiño de Santiago ten varias características, desde o percorrido ata distintos elementos que utilizan os peregrinos ao longo de todo o traxecto, así como tamén as igrexas e albergues que hai para que os peregrinos poidan facer as súas paradas.
Os camiños polos que chegan os fieis a Santiago son moi numerosos. Un dos percorridos que chegará a converterse no Camiño por antonomasia é o camiño francés, xa que todos os camiños que pasan por Francia únense a algunha destas catro antigas vías:

via Turonensis (desde París, por Turonem, Tours)

via Lemovicensis (desde a localidade de Vézelay, por Lemovicum Limoges)

via Podiensis (porque comeza en Puy-en-Velay e alí atópase coa via Gebennensis que comeza en Xenebra

via Tolosana (porque empeza en Tolosa de Francia)
En España iníciase nos portos de Somport (vía tolosana) ou de Roncesvalles (Navarra). Os viaxeiros diríxense a Ponte a Raíña (Navarra), pasando, no primeiro caso, por Jaca (Huesca), Sangüesa (Navarra) e Monreal (Navarra); e por Pamplona, no segundo. Unidos en Ponte a Raíña, os peregrinos seguen por Estella, Monjardín, Logroño (A Rioxa), Nájera, Santo Domingo da Calzada, Redecilla del Camino, Belorado, Villafranca Montes de Oca e Burgos. Neste último lugar conflúe a vía menor que, desde Bayona (Francia), cruza por Tolosa (Guipúzcoa), Vitoria, Miranda de Ebro e Briviesca. As etapas a partir de Burgos pasan por Castrojeriz, Frómista, Carrión de los Condes, Sahagún e León. En León, algúns peregrinos optan por desviarse cara a Oviedo (Asturias), para seguir o camiño de visita a San Salvador; así rezaba o dito xa na Idade Media: Quen vai a Santiago e non a San Salvador honra ao criado e esquece ao Señor. Retomar o Camiño Francés leva ao peregrino á Virxe do Camiño, onde os romeus poden render culto á imaxe homónima, patroa do Reino de León, Hospital de Órbigo, Astorga, Ponferrada, Villafranca del Bierzo, penetrándose en Galicia a través do Cebreiro, Portomarín, Pas de Rei e Santiago de Compostela. Ao longo do camiño, constrúense igrexas e hospitais baixo a advocación de Santiago e, tamén, por outras adoracións moi consideradas nos séculos XI e XII. Aínda podemos ver nas poboacións polas que se peregrinaba, as indicacións cale do Camiño e igrexa de Santiago, que marcaban o percorrido medieval.

Camiño de Santiago Francés
ou Procede: o ramal navarro de San Juan de pé de Porto (Saint Jean Pé-de-Port), (Francia), o ramal aragonés de Urdos (Francia)
ou Orixe: do ramal navarro Roncesvalles; do ramal aragonés Somport (Canfranc, Huesca)
ou Final: Santiago de Compostela
ou Afluencias:
Ruta do Baztán na Trindade de Arre Villava
Ruta Xacobea Aragonesa en Ponte
a Raíña Ruta Xacobea do Ebro en Logroño
Ruta Xacobea Vasca en Santo Domingo da Calzada
Ruta da La e Ruta Xacobea Vasca en Burgos
Ruta de Madrid en Sahagún
Ruta da Prata en Astorga
Ruta Xacobea Vadiniense en Mansilla de las Mulas
Ruta Xacobea Primitiva en Pas de Rei
Ruta Xacobea do Norte en Arzúa
ou Pasa polas provincias de: Navarra, A Rioxa, Burgos, Palencia, León, Lugo e A Coruña.
ou Alternativa: Ruta Xacobea da Vía Trajana
ou Notas: Conxunto monumental declarado Patrimonio Mundial da Humanidade pola UNESCO en 1993.

Os distintos percorridos do Camiño de Santiago.

A vieira é o símbolo por excelencia do Camiño de Santiago e dos seus peregrinos, desde fai séculos. Atópase tipicamente na costa do mar en Galicia, e os peregrinos, de regreso aos seus países de orixe, levábano posto encima do seu hábito ou no chapeu, para comprobar que chegaran ata Santiago, e cumprir así o obxectivo da viaxe.

Vieiras
Os carreiros balizados do Gran Percorrido (GR) teñen xeralmente unha lonxitude maior a 50 quilómetros. Están pensados para camiñadas de máis de dúas xornadas. Unhas marcas de pintura branca e vermella van guiando ao camiñante.
Durante as distintas paradas nos pobos do Camiño de Santiago atópanse dous tipos de albergues:
Públicos: só hai un albergue público en cada pobo; Neles prímase aos peregrinos que andan sos ou en grupos reducidos fronte aos grandes grupos organizados, e a prioridade de acceso en canto ao medio de transporte é 1º a pé, 2º en bicicleta ou dacabalo e 3º con algún tipo de apoio, como coches ou furgonetas, que permitan algún tipo de desprazamento ou ben que leven a equipaxe. Todos os da Rede de Alberges da Xunta de Galicia son gratuítos para os peregrinos.
Privados. Son administrados por particulares ou asociacións laicas ou relixiosas, que normalmente non teñen afán de lucro.
Outra das características do camiño é a Credencial do Peregrino, isto é un folleto de papel que se pode obter nalgúns albergues e igrexas, cuxa finalidade é o seu selado un par de veces ao día (xa sexa en igrexas, albergues ou ata hai bares co seu propio selo), para que o peregrino consiga a acreditación necesaria para aloxarse en albérguelos do Camiño. A cambio afai entregar un donativo.
A Compostela é un certificado expedido polas autoridades eclesiásticas e dado aos peregrinos cando terminan o seu percorrido. Para gañala necesítase andar un mínimo de 100 quilómetros a pé (200 km. se se vai en bicicleta ou dacabalo. Os peregrinos que chegan a Santiago de Compostela teñen que mostrar a credencial do camiño, que demostrará que se andou e hospedouse nos lugares que esta mostra. A credencial do peregrino é examinada coidadosamente antes de expedir a compostela. Se falta algún selo, existe un erro nas datas, ou o peregrino non declara o propósito relixioso da súa peregrinación, esta pode ser denegada.

Transformación do Camiño de Santiago
Como se dixo ao principio, co paso dos anos o camiño foi pasando por diferentes etapas e criterios de valoracións. Cara á idade media e Moderna, empeza a perder importancia. En 1993, Ano Santo Compostelán, a Xunta de Galicia, decide potenciar o seu valor e para isto utiliza un recurso máis ben turístico. Lánzase unha gran campaña de publicidade, apuntada a persoas con perfil do peregrino relixioso tradicional para o Xacobeo ´93. Desde entón, facer o percorrido a pé, en bicicleta ou dacabalo é un destino popular que reúne o relixioso, espiritual, deportivo, cultural, económico, etc., tal e como veu ocorrendo desde o principio a través dos séculos. O camiño áchase indicado por frechas pintadas de amarelo, postes e outros sinais, e na actualidade, ademais de ser percorrido por peregrinos natos, tamén llo fai de forma turística, con transportes e albergues especiais. Isto é posible tamén polos museos, Igrexas, Monumentos, Castelos, etc. que se foron construíndo ao longo de todo o traxecto, que lle achegan ao mesmo un carácter cultural, ademais de relixioso moi importante.
Finisterre
Tradicionalmente, os peregrinos que percorrera centos, ou en ocasións miles de quilómetros ademais do gran gozo de abrazar ao apóstolo, seguían un pouco máis ao Oeste para obsevar o que antes do descubrimento de América críase o fin do mundo, o chamado polos romanos finis terrae, máis aló non había nada, como rezaba o antigo lema hispánico: non plus ultra.
Así ao longo dos séculos desenvolvéronse en Finisterre certos "ritos de purificación" a miúdo de carácter sincrético e pagán, con moita carga simbólica naquel enclave a só 98 km. de Compostela. Antes de emprender o camiño de regreso a casa, o peregrino realizaba tres actos:
Bañarse na praia dá Langosteira, na Costa da morte. Simbolizaba a purificación do corpo.O peregrino quitábase así o po de toda a súa ruta e limpo comezaba a súa nova vida redimida de pecado.
Queimar as roupas: O peregrino desfaise de todo o material e co lume intenta queimar todo aquilo do que se quere desfacer e que non lle beneficiará para comezar unha nova vida. Deixa atrás cargas dunha vida pasada
Ver a posta de Sol: Simbolizaba a Morte e Resurrección; a morte do sol no mar e a resurrección ao outro día, como a resurrección da alma do peregrino indultado por Deus