Luces de Galicia

Luces de Galicia

Por Emma Gonzalez


Dentro da literatura española destácanse sempre grandes escritores, pero sobre todo prevalece a época medieval e renacentista na escola secundaria arxentina: Mio Cid e O Conde Lucanor, o Lazarillo de Tormes e Don Quixote, son as obras máis vistas. Só algúns recordan tamén A vida é soño, de Calderón da Barca ou Fuenteovejuna de Lope de Veiga.
Ningún deles é de orixe galega. Por que nun país como Arxentina, que recibiu unha das inmigracións máis importantes de Galicia, non se ensina literatura galega?
Algo non só para reflexionar, senón para cambiar.
Esta sección está pensada con ese fin, e hoxe empezaremos por un escritor non tan coñecido, pero que na súa época deu moito que falar: o bohemio e galego Ramón María de Valle-Inclán.
Naceu en Villanueva de Arousa (Pontevedra) o ano 1866. Pertenceu ao movemento modernista e á chamada Xeración do '98 (xunto con Juan Ramón Jiménez, Miguel de Unamuno, Pío Baroja e Antonio Machado). Defendían a precisión e a claridade nas palabras, como así tamén a recuperación de arcaismos e localismos. Na obra vale-inclaniana cítanse tanto palabras cultas - propias da tradición greco-romana- como palabras provenientes de dialectos das clases sociais máis baixas.
Aínda que xa tivera o seu primeiro éxito coas Sonatas (catro novelas que se corresponden coas catro estacións e con catro episodios amorosos) a súa obra máis representativa son os seus "esperpentos", que pertencen ao xénero dramático. No primeiro deles (Luces de bohemia) defínese na voz do protagonista, Max Estrela:
"Os heroes clásicos reflectidos nos espellos cóncavos dan o esperpento. O sentido tráxico da vida española só pode darse cunha estética sistematicamente deformada"
Esta deformación da realidade, privada de aspectos amables e resaltando os máis absurdos, sitúan a estes dramas dentro do grotesco satírico.
Os personaxes son seres grotescos (Max Estrela é un poeta cego que vaga polas rúas nocturnas de Madrid cun amigo como lazarillo, que máis aló de axudalo, sempre trata de aproveitarse del, parodiando ao xa citado Lazarillo de Tormes), animalizados, como din os estudiosos: fantoches ou marionetas; quen viven situacións de continuo contraste e que falan unha mestura de arcaísmos e localismos procedentes da linguaxe do hampa e do calou. A forma en que está escrito xoga tamén como marco deste crebe, deste universo inverso. As anotacións, as descricións entrelázanse cos diálogos, polo que foi e segue sendo imposible representar un esperpento seguindo ao pé da letra as palabras de Val. Porque como se podería se a lúa debe ser lunera, a cara do libreiro de touciño rancio, os diálogos borrosos, os recunchos cheos de sombras en sombras, a cara dun golfo nun gran sorriso de vexigas...
Ata se parodia, na última escena, a Hamlet de Shakespeare: os dous sepultureros xunto ao marqués de Bradomín -protagonista das Sonatas- e a Rubén Darío -poeta amigo e moi recoñecido-, quen reflexionan sobre a figura de Max, poeta típico de comezos século XX; pobre en vida, recoñecido logo da súa morte. Un antihéroe, como o que o pensou. Un galego que é digno de recordar nun Continente que unha vez foi a súa casa, por persoas que estrañan o seu lugar de orixe, e que talvez por medio dunhas palabras sentan un paso máis preto do seu pasado, ás veces, descoñecido.